ලෝකයේ වේගයෙන්ම දියුණු වන විදුලි වාහන නිෂ්පාදකයා වන BYD ගැන අහල තියෙනවද? එයාලා අතිවිශාල කර්මාන්තශාලාවල රොබෝවරුන්ගේ උදව්වෙන් විනාඩි කිහිපයකට වරක් අලුත් වාහන හදනවා. ඒත් මේ දියුණුව පිටිපස්සේ විශාල, නොපෙනෙන ණය බරක් තියෙනවද කියන එක තමයි දැන් කතාබහට ලක්වෙලා තියෙන්නේ.
BYD කියන්නේ කවුද?
BYD, එහෙමත් නැත්නම් “Build Your Dreams”, 1995 දී පුංචි බැටරි හදන ආයතනයක් විදිහට තමයි පටන් ගත්තේ. 2008 දී සුප්‍රකට ආයෝජකයෙක් වන වොරන් බෆට් එයාලගේ කොටස් මිලදී ගැනීමත් එක්ක තමයි එයාලට ලොකු දියුණුවක් ලැබුණේ. 2020 ගණන් වෙනකොට චීනයේ විදුලි වාහන ජනප්‍රිය වීමත් එක්ක BYD ලෝකයේම ප්‍රමුඛයා බවට පත් වුණා.
2023 වෙනකොට BYD, ටෙස්ලා පරදවලා ලෝකයේ වැඩිම EV වාහන ප්‍රමාණයක් (මිලියන 3.02ක්) නිෂ්පාදනය කරලා තිබුණා. 2020 ට සාපේක්ෂව ඒක දහ ගුණයක වර්ධනයක්. Ford, Honda, Nissan වගේ දැවැන්තයන්ටත් වඩා දැන් එයාලා ලොකුයි. ඒත්, මේ වේගවත් වර්ධනයත් එක්ක එයාලගේ මූල්‍ය තත්ත්වය ගැන ප්‍රශ්න මතුවෙලා තියෙනවා.
සැපයුම්කරුවන්ගෙන් ණය!
2025 ජනවාරියේදී GMT Research කියන ගිණුම්කරණ ආයතනයක් BYD ගැන ලොකු වාර්තාවක් නිකුත් කළා. එයාලා කියනවා BYD සමාගම එයාලගේ වර්ධනයට අරමුදල් හොයාගන්න සැපයුම් දාම මූල්‍යකරණයට (supply-chain financing) “ඇබ්බැහි වෙලා” කියලා. සරලව කිව්වොත්, එයාලා සැපයුම්කරුවන්ට ගෙවන්න ඕන මුදල් ගෙවීම කල් දාලා, ඒක නොපෙනෙන ණයක් විදිහට පාවිච්චි කරනවා.
BYD නිල වශයෙන් කියන්නේ එයාලගේ ණය ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන 3.8ක් විතරයි කියලා. ඒත් GMT Research ආයතනය එයාලගේ ගිණුම් සටහන් ගැඹුරින් බලලා කියන්නේ ඇත්ත ණය ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන 44ක් විතර වෙනවා කියලා. ඒ කියන්නේ දහ ගුණයකටත් වඩා වැඩියි. මේක වෙන්නේ BYD සමාගම සැපයුම්කරුවන්ට ගෙවන්න තියෙන මුදල් දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ නොගෙවා, ඒ වගකීම් “කාරක ප්‍රාග්ධනය” කියලා ශේෂ පත්‍රයේ සැඟවීම නිසා.
සාමාන්‍යයෙන් කර්මාන්තයක සැපයුම්කරුවන්ට දින 45-90ක් ඇතුළත ගෙවනවා. ඒත් BYD සමාගම මාස 8-9ක් වගේ දිගු කාලයක් ගෙවීම් කල් දාලා තියෙනවා. සමහර වෙලාවට එයාලා දින 275ක් වගේ දීර්ඝ කාලයක් ගෙවීම් කල් දැම්මා. ටෙස්ලා වගේ අනිත් සමාගම් දින 90න් ගෙවනකොට BYD මේ තරම් කල් දාන එක පුදුම සහගතයි.
එයාලා මුදල් වෙනුවට සැපයුම්කරුවන්ට “පොරොන්දු නෝට්ටු” නිකුත් කරනවා. මේවා IOU (I Owe You) වගේ. සැපයුම්කරුවන්ට මේ නෝට්ටු තියාගෙන ඉඳලා කල් පිරුණාම මුදල් ගන්න පුළුවන්, නැත්නම් බැංකුවකින් පොඩි ගාස්තුවක් ගෙවලා කලින් මුදල් කරගන්න පුළුවන්. 2023 මැද වෙනකොට BYD මේ වගේ පොරොන්දු නෝට්ටු ඩොලර් බිලියන 55ක් විතර නිකුත් කරලා තිබුණා.
BYD මේක දකින්නේ දක්ෂ කෙටි කාලීන මූල්‍යකරණයක් විදිහට. ඒකෙන් මුදල් ඉතුරු වෙනවා වගේම ණය තමන්ගේ ශේෂ පත්‍රයෙන් පිටත තියාගන්න පුළුවන්. ඒත් GMT Research කියන්නේ මේ නොගෙවූ බිල්පත් පොලී දරන ණය විදිහට ගත්තොත් BYD වල ණය ප්‍රමාණය අහස උසට යනවා කියලා. උදාහරණයක් විදිහට BYD කියන 15% ක ණය-equity අනුපාතය ඇත්තටම 200% කටත් වඩා වැඩියි. මේ වගේ ණය බරක් තියෙන්නේ සාමාන්‍යයෙන් බංකොලොත් වෙන්න ආසන්න දේපළ සංවර්ධන සමාගම්වලට මිසක් හොඳ මෝටර් රථ සමාගමකට නෙවෙයි. මේක චීන Evergrande සමාගමේ මූල්‍ය අර්බුදය වගේ වෙන්නත් පුළුවන් කියලා බයක් තියෙනවා.
ඇයි මෙහෙම කරන්නේ?
BYD මෙහෙම කරන්නේ ඉක්මන් වර්ධනයක් පෙන්නන්න. එයාලා අලුත් කර්මාන්තශාලා, බැටරි කර්මාන්තශාලා, පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථාන, සහ අලුත් වෙළඳපලවල් වලට විශාල මුදලක් යොදවනවා. ඒ වගේම එයාලා අලුත් වාහන වර්ග දහස් ගණනක් හඳුන්වා දීලා, රටවල් 50 කට විතර ඇතුල් වුණා. මේ තරම් වේගයෙන් වර්ධනය වෙන්න විශාල ප්‍රාග්ධනයක් අවශ්‍යයි.
පසුගිය අවුරුදු දෙකේදී චීනයේ දැවැන්ත EV මිල යුද්ධයක් ඇති වුණා. BYD එයාලගේ වාහනවල මිල අඩු කරලා අනිත් තරඟකරුවන් පරදවලා, වෙළඳපල අත්පත් කරගත්තා. සමහර වාහන හැදුවට වඩා අඩු මිලට විකුණුවා. මේ නිසා එයාලගේ ලාභ ආන්තිකය අඩු වුණා. ඒ කියන්නේ වාහන විකුණලා ලැබෙන මුදල් එයාලගේ ව්‍යාප්ති කටයුතුවලට ප්‍රමාණවත් වුණේ නැහැ. ඒ නිසා තමයි එයාලා මේ සැපයුම්කරුවන්ගෙන් ණය ගන්න ක්‍රමයට ගියේ.
BYD වෙළඳපලේ විශාල ක්‍රීඩකයෙක් නිසා එයාලට සැපයුම්කරුවන් කෙරෙහි විශාල බලපෑමක් තියෙනවා. පුංචි EV සමාගම් වැහිලා යනකොට, සැපයුම්කරුවන් BYD වගේ ලොකු සමාගම් මත වැඩි වැඩියෙන් රඳා පවතිනවා. ඒ නිසා BYD කිව්වම එයාලගේ ගෙවීම් කල් දාන්න සැපයුම්කරුවන්ට වෙනවා. සමහර සැපයුම්කරුවන් BYD ගේ පොරොන්දු නෝට්ටු පවා බැංකු ණය ගන්න ඇපයට තියනවා. ඒ කියන්නේ BYD එයාලගේ ව්‍යාප්තියට මුදල් යෙදුවේ සැපයුම්කරුවන්ගේ පිට උඩින්.
මේකේ ප්‍රතිඵලය තමයි BYD ගේ “ගෙවිය යුතු ගිණුම්” සහ “වෙනත් ගෙවිය යුතු දේ” කියලා ශේෂ පත්‍රයේ තියෙන මුදල් ප්‍රමාණය අතිවිශාල ලෙස වැඩිවීම. 2021 අවසානයේ යුවාන් බිලියන 41.3ක් තිබුණ මේ මුදල 2023 අවසානය වෙනකොට යුවාන් බිලියන 165ක් දක්වා හතර ගුණයකින් වැඩි වෙලා. මේකෙන් පැහැදිලි වෙන්නේ BYD එයාලගේ අවශ්‍යතාවලට කොච්චර මුදල් ප්‍රමාණයක් සැපයුම්කරුවන්ගෙන් ණයට අරගෙන තියෙනවද කියලා.
විනිවිදභාවය අඩුයි!
BYD මේ ණය ක්‍රමයට මුදල් එකතු කරගත්තත්, එයාලගේ වාර්තාකරණය එතරම් විනිවිද නැහැ. එයාලා “වෙනත් ගෙවිය යුතු දේ” විදිහට විශාල මුදලක් පෙන්නුවත්, ඒක මොකටද කියලා පැහැදිලි විස්තරයක් දෙන්නේ නැහැ. අනිත් සමාගම් මේ වගේ දේවල් විස්තරාත්මකව වාර්තා කරනවා. මේ නිසා ආයෝජකයන්ට BYD වල සැබෑ මූල්‍ය තත්ත්වය තේරුම් ගන්න අමාරුයි.
තව දෙයක් තමයි, මේ මූල්‍ය ක්‍රම ගැන ඇහුවම BYD උත්තර දෙන්න කැමති නැහැ. එයාලා කියන්නේ එයාලට “ශුද්ධ මුදල්” තත්ත්වයක් තියෙනවා කියලා. මේකෙන් මතක් වෙන්නේ අතීතයේදී මූල්‍ය ප්‍රශ්න ඇති වුණ Enron වගේ සමාගම්. BYDත් මේ දේවල් පැහැදිලි කරන්නේ නැත්නම් ආයෝජක විශ්වාසය නැති වෙන්න පුළුවන්. අලුත් ජාත්‍යන්තර ගිණුම්කරණ නීති අනුව මේ වගේ සැපයුම්කරු මූල්‍යකරණ ක්‍රම ගැන පැහැදිලිව හෙළිදරව් කරන්න ඕන. ඉතින් BYD එකටත් අනාගතයේදී මේ නීතිවලට අනුකූල වෙන්න සිද්ධ වෙයි.
රජයේ සහ නියාමකයන්ගේ අවධානය
BYD වල මේ තත්ත්වය ගැන චීන රජය සහ අනෙකුත් නියාමන ආයතනත් අවධානයෙන් ඉන්නේ. Evergrande අර්බුදයෙන් පස්සේ චීනය සැඟවුණු ණය ගැන දැඩි අවධානයෙන් ඉන්නවා.
2023 දී ෂැංහයි සහ බීජිං කොටස් වෙළඳපලවල් BYD හි සැපයුම්කරුවන්ගෙන් BYD පොරොන්දු නෝට්ටු ගැන ප්‍රශ්න කළා. ඒකෙන් පේන්නේ නියාමකයින් මේ ගැන විනිවිදභාවය ඉල්ලන බවයි. චීන රජය BYD වගේ ජාතික සමාගම් දියුණු වෙනවාට කැමති වුණත්, ඒක රටේ මූල්‍ය පද්ධතියට අවදානමක් වෙන්න දිනවා.
ජාත්‍යන්තර ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන පවා දැන් චීන මෝටර් රථ සමාගම් තක්සේරු කිරීමේදී “මෘදු පෙරනිමි” (soft defaults) ගැන, ඒ කියන්නේ සැපයුම්කරුවන්ට ගෙවීම් ප්‍රමාද කිරීම ගැන, සැලකිල්ලට ගන්නවා. මේකෙන් පේන්නේ මේ වගේ සැපයුම් දාම මූල්‍යකරණය චීන මෝටර් රථ කර්මාන්තයේ කොටසක් වෙලා කියලා. සමහරවිට නියාමකයින් අනාගතයේදී මේ ගැන නිශ්චිත නීති ගෙනෙයි.
හැමෝම එකඟ නැහැ
හැමෝම BYD හි මේ සැපයුම් දාම මූල්‍යකරණය ලොකු ප්‍රශ්නයක් විදිහට දකින්නේ නැහැ. සමහර විශ්ලේෂකයින් කියන්නේ:
- ණය තියෙන්නේ කාටද? BYD ගේ නොපෙනෙන ණය ගොඩක් දුරට රාජ්‍ය බැංකු වලට හෝ ස්ථාවර ආයතන වලට අයිති. මොකද සැපයුම්කරුවන් පොරොන්දු නෝට්ටු බැංකුවලට විකුණනවා. චීන බැංකු රජයේ අනුග්‍රහය ලබන නිසා රජයට අවශ්‍ය නම් මේ ණය කල් දාලා ප්‍රශ්න ඇති වීම වළක්වන්න පුළුවන්. ඒ නිසා මේක Evergrande වගේ භයානක තත්ත්වයක් නෙවෙයි කියලා එයාලා කියනවා.
- BYD වෙනස්කම් කරනවා: BYD මේ ගැන අවධානයෙන් ඉන්නවා වගේ. එයාලා ගෙවීම් කල් දාන දවස් ටිකක් අඩු කරලා, පොරොන්දු නෝට්ටු ගන්න කැමති සැපයුම්කරුවන්ට විතරක් නියමයන් දීර්ඝ කරන්න පටන් අරගෙන.
- මේක සාමාන්‍ය දෙයක්: සමහරු කියනවා හැමෝම මේක කරනවා කියලා. Nio සහ Xpeng වගේ සමාගම් පවා 2023 දී BYD ටත් වඩා ගෙවීම් කල් දාලා තියෙනවා. ඉතින් මේක BYD වලටම තියෙන අද්විතීය අවදානමක් නෙවෙයි කියලා තර්ක කරනවා.
මේ ප්‍රතිතර්ක වලින් කියන්නේ BYD වලට ප්‍රශ්න ඇති වීම වළක්වා ගන්න පුළුවන් ක්‍රම තියෙනවා කියලා. ආයෝජකයින් මේ දෙපැත්තම සලකා බලන්න ඕන.
අවසානයේදී, BYD සමාගමට වැඩි වැඩියෙන් පරීක්ෂාවන්ට මුහුණ දෙන්න සිද්ධ වෙයි. එයාලා තමන්ගේ උපාය මාර්ග වෙනස් කරන්න සිද්ධ වෙයි. වේගයෙන් වර්ධනය වන ඕනෑම සමාගමක පාලනය වෙනස් වෙනවා. BYD දැන් ඉන්නේ ඒ වගේ සන්ධිස්ථානයක වෙන්න පුළුවන්.
