Clean Sri Lanka ව්‍යාපෘතිය සමඟින් ඉදිරියට යන අපිට, රුවන්ඩාවෙන් ඉගෙන ගන්න ගොඩක් දේවල් තියෙනවා. රුවන්ඩාව කියපු ගමන් ඔයාට මතක් වෙන්නේ ඒ රටට වෙච්ච අවාසනාවන්ත, ඛේදජනක ඉතිහාසය වෙන්න පුළුවන්. ඒත් අපි ඔයාට කිව්වොත්, අද මේ රට පුදුමාකාර විදිහට වෙනස් වෙලා, අප්‍රිකාවේ බලාපොරොත්තුවේ සහ දියුණුවේ සංකේතයක් බවට පත් වෙලා කියලා?
අද වන විට රුවන්ඩාවේ තියෙනවා අප්‍රිකාවේ තියෙන පිරිසිදුම නගරවලින් එකක්. ඒ වගේම ඔවුන්ගේ ආර්ථිකයත් වේගයෙන් දියුණු වෙනවා. මේක නිකම්ම සාර්ථකත්වයේ කතාවක් නෙවෙයි; මේක පිරිසිදුකමේ විප්ලවයක්!
කඳු දහසේ දේශය: රුවන්ඩාව ගැන කෙටි හැඳින්වීමක්
නිල වශයෙන් රුවන්ඩා ජනරජය කියලා හඳුන්වන මේ නැගෙනහිර අප්‍රිකානු මැණික “කඳු දහසේ දේශය” කියලා හඳුන්වන්නේ හේතුවක් ඇතුවයි! වර්ග කිලෝමීටර් 26,798 ක භූමි ප්‍රමාණයක් පුරා පැතිරිලා තියෙන මේ රටේ මිලියන 13.6 ක ජනතාවක් ජීවත් වෙනවා.
ප්‍රධාන වශයෙන් හුටූ (85%) සහ ටුට්සි (14%) ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් මේ රටේ ඉන්නවා.
ඔවුන් භාෂාවෙන් සහ සංස්කෘතියෙන් සමාන වුණත්, ටුට්සිවරු හුටූවරුන්ට වඩා උසින් වැඩි, සිහින් සිරුරු ඇති අය විදිහටයි හඳුනාගත්තේ.
කරදරකාරී අතීතය: ගැටුම් වල බීජ වැපිරීම
රුවන්ඩාවේ ගැටුම්කාරී ගමන ආරම්භ වෙන්නේ බෙල්ජියම් යටත් විජිත සමයේදී. 1916 දී රුවන්ඩාව ආක්‍රමණය කළ බෙල්ජියම්වරු ජනවාර්ගික හැඳුනුම්පත් හඳුන්වා දීලා සුළුතරයක් වුණු ටුට්සිවරුන්ට ඉහළ සමාජ තත්ත්වයක් ලබා දුන්නා.
හුටූවරුන්ව නොසලකා හැරීම නිසා ඔවුන් අතර දැඩි වෛරයක් ඇති වුණා. මේක 1959 දී ඇති වුණු ප්‍රධාන ගැටුමට හේතු වුණා. මේ ගැටුමෙන් ටුට්සිවරු 20,000 ක් පමණ මිය ගිහින්, බොහෝ දෙනෙකුට අසල්වැසි රටවලට පලා යන්න සිද්ධ වුණා.
ඛේදජනක 1994 ජනඝාතනය: ඉතිහාසයේ නොමැකෙන තුවාලයක්
1962 දී බෙල්ජියමෙන් සම්පූර්ණ නිදහස ලැබුණත්, ජනවාර්ගික අර්බුද දිගටම පැවතුණා. 1994 දී ජනාධිපති ජුවනල් හබිරිමානාගේ ඝාතනයත් එක්ක මහා සංහාරයක් ඇති වුණා.
දින 100 ක් ඇතුළත, ප්‍රධාන වශයෙන් ටුට්සිවරුන් ඇතුළු 800,000 ක පමණ පිරිසක් කුරිරු ලෙස ඝාතනයට ලක් වුණා. මේක කළු යුගයක් වුණා.
කිසිම විදේශ මැදිහත්වීමක් සිදු නොවුණ නිසා රුවන්ඩාවේ ආර්ථිකය සම්පූර්ණයෙන්ම කඩා වැටිලා, ජනතාව අන්ත අසරණ තත්ත්වයට පත් වුණා.
පෝල් කගාමේ: වෙනසෙහි නිර්මාතෘ
අවුරුදු ගණනාවක අස්ථාවරත්වයකින් පස්සේ, 2000 දී අලුත් නායකයෙක් බිහි වුණා: පෝල් කගාමේ, වත්මන් ජනාධිපතිවරයා.
මීට පෙර රුවන්ඩා දේශප්‍රේමී පෙරමුණ (RPF) මෙහෙයවමින් ටුට්සි සරණාගතයන් නැවත පදිංචි කිරීමට උත්සාහ කළ කගාමේට ඔහුගේ රට ගැන පැහැදිලි දැක්මක් තිබුණා. ඔහුගේ ඉලක්කය වුණේ රටට විදේශ විනිමය ගෙන්වා ගැනීම සහ සංචාරකයන් හා ආයෝජකයන් ආකර්ෂණය කර ගැනීමයි.
“Clean Sri Lanka” වගේ “Clean Rwanda”: නිර්භීත ව්‍යාපෘතියක්
කගාමේ තේරුම් ගත්තා සංචාරකයන් ආකර්ෂණය කරගන්න නම් රට පිරිසිදු වෙන්න ඕනේ කියලා.
ඔහු “Clean Rwanda” නමින් ජාතික පිරිසිදු කිරීමේ දිනයක් ප්‍රකාශයට පත් කළා. උදෑසන 8 සිට ආරක්ෂක අංශවල සහයෝගය ඇතිව මුළු රටේම ජනතාව තමන්ගේ ගම් නගර පිරිසිදු කරන්න පාරට බැස්සා.
මේ වැඩසටහනට සහභාගී නොවන අයට ඩොලර් 6ක දඩයක් නියම කිරීමටත් රුවන්ඩා රජය තීරණය කළා.
එකමුතු ජාතියක්: පළමු පිරිසිදු කිරීමේ දිනය
ඒ ඓතිහාසික දවසේ, කගාලි නගරය, කලින් වාහනවලින් පිරිලා තිබුණත්, නිහඬ වුණා. වාහන ගමනාගමනය නතර වුණා, කඩ සාප්පු වැහුණා. 1994 ජනඝාතනයෙන් පස්සේ මුළු රටම පාරට බැස්සේ ඒ දවසෙයි. ජනාධිපති කගාමේ පවා කගාලි නගරය පිරිසිදු කිරීමේ කටයුතුවලට සහභාගී වුණා.
මේ දැවැන්ත ව්‍යාපෘතිය සාර්ථක වුණාට පස්සේ, රජය නව නීතියක් සම්පාදනය කළා: හැම මාසයකම අන්තිම සෙනසුරාදා, අවුරුදු 18 ත් 65 ත් අතර හැමෝටම අනිවාර්යයෙන්ම ජාතික පිරිසිදු කිරීමේ වැඩසටහනකට සහභාගී විය යුතුයි කියලා.
කගාලි: අප්‍රිකාවේ පිරිසිදුම නගරය
අද වන විට කගාලි අප්‍රිකාවේ පිරිසිදුම නගරය විදිහට හඳුනාගෙන තියෙනවා. සමහර වෙලාවට සිංගප්පූරුවේ නගර තරම්ම පිරිසිදුයි කියලත් විදේශ මාධ්‍ය වාර්තා කරනවා.
රුවන්ඩාවේ මේ ව්‍යාපෘතිය කොච්චර සුවිශේෂීද කියනවා නම්, සිංගප්පූරුවට පස්සේ මෙවැනි පුළුල් පිරිසිදු කිරීමේ ව්‍යාපෘතියක් ක්‍රියාත්මක කළ ලෝකයේ පළමු රට තමයි රුවන්ඩාව.
පිරිසිදුකමේ ප්‍රතිඵල: ආර්ථික පිබිදීමක් සහ දීප්තිමත් අනාගතයක්
2000 දශකයේ මුල් භාගයේදී කුණු කසළවලින් පිරුණු අපිරිසිදු රටක් වුණු රුවන්ඩාව, අද වන විට සංචාරකයන්ට සහ ආයෝජකයන්ට තෝතැන්නක් වෙලා.
අප්‍රිකාවේ වේගයෙන්ම ආර්ථික වර්ධනයක් තියෙන රටවල් අතර රුවන්ඩාව ඉදිරියෙන් ඉන්නවා. පසුගිය වසරේදී 7% ක විශාල ආර්ථික වර්ධනයක් තිබුනා.
රටක පිරිසිදුකම මිනිසුන්ගේ ආකල්ප වෙනස් කරනවා, ජීවන තත්ත්වය උසස් කරනවා, ආයෝජන ආකර්ෂණය කරනවා.
සිංගප්පූරුව වගේම රුවන්ඩාවත් ඔප්පු කරනවා පිරිසිදු රටක් කියන්නේ දියුණු රටක් කියලා.
ලෝකයටම පාඩමක්: Clean Sri Lanka වෙනුවෙන්
කොච්චර ඛේදවාචකයක් තිබුණත්, විනය, දැක්ම සහ සාමූහික උත්සාහය තුළින් ජාතියකට නැවත ගොඩනැගෙන්න පුළුවන්.
ශ්‍රී ලංකාවෙත් දැන් “Clean Sri Lanka” ව්‍යාපෘතියක් ක්‍රියාත්මක වෙනවා. ඒක ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය උසස් කරන්න ඉතා වැදගත් ව්‍යාපෘතියක්.
රුවන්ඩාවේ කතාවෙන් අපිට පේනවා, ඔවුන්ට පුළුවන් නම්, ඕනෑම කෙනෙකුට පුළුවන් – ඒක ආරම්භ වෙන්නේ ආකල්ප වෙනස් කරගැනීමෙන්.
