ඊයෙ ලංකාවට බලපෑ සුළි සුළග අපි හැමෝම දැක්කා. මේ සුළි සුළං කියන්නේ හරිම භයානක ස්වභාවික විපතක්. ඒකෙන් ජීවිත වගේම දේපළවලටත් ලොකු හානි වෙන්න පුළුවන්. ඉතින්, අද අපි කතා කරමු මේ සුළි සුළං කොහොමද හැදෙන්නේ, ඒවයේ තියෙන විශේෂ දේවල් මොනවද, සහ ඒවායින් බේරෙන්න අපිට කරන්න පුළුවන් දේවල් මොනවද කියලා. හැමෝටම තේරෙන විදිහට සරලවම කියන්නම්.

සුළි සුළඟක් හැදෙන්න ඕන කරන දේවල් මොනවද?

සුළි සුළඟක් කියන්නේ නිකම්ම නිකම් හුළං වේගෙන් යන එකක් නෙවෙයි. ඒක හැදෙන්න විශේෂ කොන්දේසි ටිකක් තියෙන්න ඕන. හිතන්නකෝ, අපිට කෑමක් හදන්න ගත්තම බඩු ටිකක් ඕනේ වගේ, සුළි සුළඟක් හැදෙන්නත් බඩු ටිකක් ඕනේ.

මුහුදු වතුර රත් වෙන්න ඕනේ! 🥵

සුළි සුළං හැදෙන්න නම් මුහුදු වතුර ගොඩක් උණුසුම් වෙන්න ඕනේ. සාමාන්‍යයෙන් සෙල්සියස් අංශක 26.5කට වඩා වැඩි උණුසුම් වතුර තියෙන්න ඕනේ, ඒකත් හොඳට ගැඹුරටම. ඇයි දන්නවද? මේ උණුසුම් වතුරෙන් හුඟක් වාෂ්ප වාතයට මුසු වෙනවා. ඒ වාෂ්ප උඩට යනකොට විශාල ශක්තියක් මුදා හරිනවා. මේක තමයි සුළි සුළඟට තල්ලුව දෙන්නේ, ඒක වැඩිකරන්න ශක්තිය දෙන්නේ. හරියට බයිසිකලේට පෙට්‍රල් දානවා වගේ වැඩක්.

අහස පොළොව එක්ක හුරතල් වෙන්න ඕනේ! 😮‍💨

අහසේ උඩින් පහළින් තියෙන වාත ස්ථර එකිනෙකට වෙනස් වෙන්න ඕනේ. ඒ කියන්නේ උෂ්ණත්වයයි, පීඩනයයි වෙනස් වෙන්න ඕනේ. එතකොට තමයි වාතය උඩට යන්නේ, වලාකුළු හැදෙන්නේ.

වාතය හොඳට තෙත් වෙන්න ඕනේ! 💧

වාතයේ තියෙන ජල වාෂ්ප (තෙත ගතිය) ප්‍රමාණයත් ගොඩක් වැදගත්. තෙත ගතිය වැඩි වෙන්න වැඩි වෙන්න සුළි සුළඟට තව තවත් ශක්තිය ලැබෙනවා.

සුළඟ හැමතැනම දඟලන්න හොඳ නැහැ! 🌬️

අහසේ උසින් උසට යනකොට සුළඟේ වේගය හෝ දිශාව එකපාරටම වෙනස් වෙන්න හොඳ නැහැ. අපි මේකට කියන්නේ “සිරස් සුළං කතුර” කියලා. මේ කතුර තදට තිබුණොත් සුළි සුළඟ ලස්සනට හැදෙන්නේ නැහැ, කැඩිලා යනවා.

පෘථිවියේ කරකැවීමත් ඕනේ! 🌍

පෘථිවිය කැරකෙන නිසා ඇතිවෙන බලයක් තියෙනවා, ඒකට කියන්නේ “කොරියෝලිස් බලය” කියලා. මේ බලය නැතුව සුළි සුළඟක් කැරකෙන්නේ නැහැ. ඒකයි සමකයට කිට්ටුව සුළි සුළං හැදෙන්නේ නැත්තේ. උතුරු පැත්තේ සුළි සුළං වමට කැරකෙනවා, දකුණු පැත්තේ ඒවා දකුණට කැරකෙනවා. හරිම ආශ්චර්යයක් නේද?

පොඩි අවුලකින් පටන් ගන්න ඕනේ! 🌪️

ගොඩක් සුළි සුළං හැදෙන්නේ කලින් තිබ්බ පොඩි වායු කැළඹිලි (අඩු පීඩන පද්ධති) වලින්. ඒ පොඩි අවුල තමයි ලොකු සුළි සුළඟක් වෙන්න මුල අරන් දෙන්නේ.

සුළි සුළඟක් ඇතුළේ මොනවද තියෙන්නේ?

සම්පූර්ණයෙන්ම හැදිලා ඉවර වුණු සුළි සුළඟක් ගත්තොත් ඒකට කොටස් තුනක් තියෙනවා:

සුළි සුළං ඇස (Eye):

මේක තමයි සුළි සුළඟේ මැදම තියෙන හරිය. මේ කොටස හරිම නිහඬයි, සන්සුන් තැනක්. අහස පැහැදිලියි, හුළං ටිකක්වත් නැහැ. හරියට කුණාටුවක් මැද තියෙන සන්සුන් බිමක් වගේ. මේකේ විශාලත්වය කිලෝමීටර් ගාණක ඉඳන් කිලෝමීටර් දස ගණනක් වෙනකම් වෙනස් වෙන්න පුළුවන්.

ඇස වටේ බිත්තිය (Eyewall):

මේක තමයි ඇස වටේටම තියෙන කොටස. සුළි සුළඟේ වඩාත්ම භයානකම කොටස මේකයි! මෙතන තමයි වේගවත්ම හුළං තියෙන්නේ, වැඩිම වැස්ස වැටෙන්නේ. හරියට දැවැන්ත කුණාටු වලාකුළු පවුරක් වගේ.

වැහි පටි (Spiral Rainbands):

ඇස වටේ බිත්තියෙන් එහා පැත්තේ, සුළි සුළඟේ මැදට යන විදිහට වැහි පටි තියෙනවා. මේවා අර ඇස වටේ බිත්තියේ තරම් භයානක නැති වුණත්, හොඳටම වැස්සයි හුළඟයි ගෙන එනවා.

සුළි සුළංවලට තියෙන නම් මොනවද?

මේවාට තියෙන සුළඟේ වේගය අනුව තමයි නම් දෙන්නේ. හැබැයි රට අනුව නම් වෙනස් වෙනවා.

නිවර්තන අවපීඩනය (Tropical Depression): මේක තමයි සුළි සුළඟක මුල්ම ස්වභාවය. හුළං වේගය පැයට කිලෝමීටර් 63ට අඩුයි.

නිවර්තන කුණාටුව (Tropical Storm): හුළං වේගය පැයට කිලෝමීටර් 63ත් 118ත් අතර නම්, මේකට නමක් දෙනවා. (උදාහරණයක් විදිහට: “අසනි”, “මහෙසෙන්” වගේ)

සුළි සුළඟ / සුළි කුණාටුව / ටයිෆූන් (Cyclone / Hurricane / Typhoon): හුළං වේගය පැයට කිලෝමීටර් 119ට වඩා වැඩි නම්, ඒකට කියන්නේ මේ නම් වලින් එකක්.

• සුළි කුණාටු (Hurricanes): අත්ලාන්තික් සාගරයේ සහ ඊසානදිග පැසිෆික් සාගරයේ තියෙන ඒවාට.
• ටයිෆූන් (Typhoons): වයඹදිග පැසිෆික් සාගරයේ තියෙන ඒවාට.
• සුළි සුළං (Cyclones): ඉන්දියන් සාගරයේ සහ දකුණු පැසිෆික් සාගරයේ තියෙන ඒවාට. අපිට ලංකාවට එන ඒවාට කියන්නේ සුළි සුළං කියලා.

මේවායේ භයානකකම මනින්නේ Saffir-Simpson Hurricane Wind Scale (සැෆර්-සිම්ප්සන් සුළි කුණාටු සුළං පරිමාණය) කියන එකෙන්. මේකේ 1 ඉඳන් 5 වෙනකම් කාණ්ඩ තියෙනවා. 5 වෙනි කාණ්ඩය කියන්නේ සුපිරිම භයානක කුණාටුවක්. එතකොට හුළං වේගය පැයට කිලෝමීටර් 252ටත් වඩා වැඩියි.

සුළි සුළං වලින් මොනවද වෙන්නේ?

මේවා ඇවිත් ගියාට පස්සේ බැලුවම තේරෙනවා කොච්චර හානියක් වෙලාද කියලා.

• මහා හුළං! 💨 ගොඩනැගිලි, ගස්, විදුලි කණු, ලයිට් කම්බි ඔක්කොම විනාශ වෙන්න පුළුවන්. හිතන්නකෝ, අපේ ගෙවල්වල වහලවල් උස්සන් යන්න පුළුවන්.

• වැස්සයි, ගංවතුරයි! 🌊 සුළි සුළං එක්ක එන අධික වැස්ස නිසා ගංගා පිටාර ගලනවා, නායයෑම් ඇතිවෙනවා, පාරවල් යටවෙනවා. සමහර වෙලාවට ගෙවල් ඇතුළටත් වතුර එනවා.

• මුහුද උඩට එනවා! 🌊🌊 මේක හරිම භයානකයි. සුළි සුළඟේ හුළඟයි, අඩු වායු පීඩනයයි නිසා මුහුදු මට්ටම ගොඩක් ඉහළ යනවා. මේකට “මුහුදු රළ” (storm surge) කියලා කියනවා. ඒක වෙරළබඩ ප්‍රදේශවලට ලොකු හානියක් කරනවා. ජීවිත පවා නැති වෙන්න පුළුවන්.

• ටොනේඩෝ! 🌪️ (සුළි සුළඟක් ඇතුළේ තවත් පොඩි සුළි සුළං) සමහර වෙලාවට ලොකු සුළි සුළඟක් ඇතුළේ පොඩි ටොනේඩෝ (සුළි කුණාටු) හැදෙන්නත් පුළුවන්. ඒවාත් ගොඩක් භයානකයි.

• හැමදේම අවුල් වෙනවා! 🔌 විදුලිය, ෆෝන් ලයින්, පාරවල්, බස් ගමන් ඔක්කොම නැතිවෙලා යනවා. අන්තිමට අපිට කරන්න දෙයක් නැතිව යනවා.

අපි කොහොමද සුළි සුළං වලින් බේරෙන්නේ?

විනාශයක් වෙන්න කලින් සූදානම් වෙන එක තමයි හොඳම දේ.

• අනතුරු ඇඟවීම් බලන්න! 📢 කාලගුණ අනාවැකි බලන අය කියන දේවල් හොඳට අහන්න. “අනතුරු ඇඟවීම්” දෙන්නේ නිකමට නෙවෙයි.

• ** සැලැස්මක් හදමු!** 📋 ගෙදර අය එක්ක එකතු වෙලා සැලැස්මක් හදන්න. හදිස්සියකට ඕන වෙන බඩු ටිකක් (වතුර, කෑම, බෙහෙත්, බැටරි ටෝච්, රේඩියෝ වගේ) අරන් තියාගන්න.

• ආරක්ෂිත තැනකට යන්න! 🏃‍♀️🏃‍♂️ අනතුරක් තියෙනවා නම්, ඉක්මනින් ආරක්ෂිත තැනකට යන්න. ආණ්ඩුවෙන් කියන දේ අහලා කටයුතු කරන්න.

• ගෙවල් ශක්තිමත් කරන්න! 💪 පුළුවන් නම් ගෙවල්වල වහලවල්, බිත්ති ටිකක් ශක්තිමත් කරගන්න. හුළඟටයි, වතුරටයි ඔරොත්තු දෙන්න පුළුවන් විදිහට හදාගන්න.

• දැනුවත් වෙන්න! 📚 අපිට වගේම අපේ ගමේ අයටත් සුළි සුළං ගැනයි, ඒවායින් බේරෙන්න පුළුවන් විදිහයි ගැන කියලා දෙන්න.

• දුර දිග බලා වැඩ කරන්න! 🌳 ගෙවල් හදනකොට, පාරවල් හදනකොට සුළි සුළං වලින් වෙන්න පුළුවන් හානිය ගැන හිතලා වැඩ කරන්න. කඩොලාන වගේ පරිසරයේ තියෙන ආරක්ෂක වැටි විනාශ නොකර ඉන්න.

සුළි සුළං කියන්නේ ස්වභාවධර්මයේ තියෙන බලවත්ම දේවල් වලින් එකක්. ඒවා හැදෙන්නේ ගොඩක් සංකීර්ණ විදිහට. අපිට ඒව නවත්තන්න බැරි වුණත්, ඒවායින් වෙන්න පුළුවන් හානි අඩු කරගන්න පුළුවන්. විද්‍යාව දියුණු වෙනකොට අපිට කලින්ම අනාවැකි කියන්න පුළුවන්. අපි හැමෝම එකතු වෙලා දැනුවත් වෙලා, සූදානම් වුණොත්, අපිට මේ වගේ ආපදාවලින් බේරෙන්න පුළුවන්.

ලෝකේ උණුසුම් වෙනකොට මේ සුළි සුළං තව තවත් භයානක වෙන්න පුළුවන් කියලත් සමහර විද්‍යාඥයෝ කියනවා. ඉතින්, අපි හැමෝම මේ ගැන හිතලා, පරිසරයටත් ආදරේ කරලා, අපිවත් ආරක්ෂා කරගෙන ඉමු.