මේ ලෝකේ තත්ත්වය දැක්කම සමහර වෙලාවට හිතෙනවා, අපිට තුන්වන ලෝක යුද්ධය ලං වෙලාද කියලා. හරියට පළවෙනි ලෝක යුද්ධයට කලින් තිබුණ තත්ත්වය වගේ.
මැද පෙරදිග තත්ත්වය
ඊශ්‍රායලයයි, හමාස් සංවිධානයයි අතර ටික දවසකට කලින් සටන් නැවැත්තුවානේ. අපි හිතුවා දැන්වත් මැද පෙරදිග ටිකක් සන්සුන් වෙයි කියලා. ඒත් එහෙම වුණේ නැහැ. ගාසා තීරයේ සටන් ආයෙත් පටන් ගත්තා. මේ පාර ඉරානයත් එක්ක ප්‍රශ්න වැඩි වුණා.
ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික වැඩසටහන ගැන අවුරුදු ගාණක් තිබුණ බය දැන් ඇත්තටම මතු වෙලා. ඊශ්‍රායලය ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික කඳවුරුවලටයි, හමුදා කඳවුරුවලටයි එකපාරටම ප්‍රහාර එල්ල කළා. ඉරානය මේක “යුද්ධ ප්‍රකාශයක්” කියලා කිව්වා. රුසියාවයි, චීනයයි ඊශ්‍රායලයේ වැඩේට විරුද්ධ වුණාට, තවම වචනවලින් එහාට ගිහින් නැහැ.
“Economic Times” පත්තරේ කියනවා වගේ, හිතුවෙත් නැති විදියට “න්‍යෂ්ටික කතා” පටන් ගත්තා. ඉරාන ජෙනරාල් කෙනෙක් කිව්වා, ඊශ්‍රායල අගමැති නෙතන්යාහු ඉරානයට න්‍යෂ්ටික ප්‍රහාරයක් දුන්නොත්, පාකිස්තානය ඊශ්‍රායලයට න්‍යෂ්ටික ප්‍රහාරයකින් පහර දෙනවා කියලා. එහෙම වුණොත් ඉන්දියාවත් මේකට පැටලෙන්න පුළුවන්.
“The Independent” පත්තරේ ෂෝන් ඕ’ග්‍රේඩි කියනවා, ඊශ්‍රායලය තමන්ගේ න්‍යෂ්ටික අවි පාවිච්චි කරයි කියලා හිතන්න බැහැලු. ඇමරිකාවත් ඉරානයේ භූමියට හෝ හමුදාවලට කෙලින්ම පහර දෙයි කියලා හිතන්න අමාරුයිලු.
“ඒත් තවමත් තත්ත්වය දරුණු වෙන්න පුළුවන්. ඒකට රුසියාවයි, උතුරු කොරියාවයි ඉරානයට න්‍යෂ්ටික අවියකුයි, ඊශ්‍රායලයට මිසයිල ගහන්න පුළුවන් පද්ධතියකුයි දෙනවා වගේ ලොකු දෙයක් වෙන්න ඕනේ. නැත්නම් ඇමරිකාව ටෙහෙරානයට හෝ පූජනීය ස්ථානවලට බෝම්බ දාන්න ඕනේ.”
“එහෙම වුණොත් නම්, ලෝකයේ ලොකු බලවතුන් ටිකයි, එයාලගේ යාළුවො ටිකයි එකතු වෙලා තුන්වන ලෝක යුද්ධය කරන හැටි ගැන හිතන්න සිද්ධ වෙයි.”
රුසියාවේ තත්ත්වය
ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් ගිය අවුරුද්දේ ජනාධිපති වෙන්න හැදුවේ, යුක්රේන යුද්ධය ඉක්මනට ඉවර කරනවා කියලා පොරොන්දු වෙලා. එයා ජනාධිපති වුණාට පස්සේ, හැමතිස්සෙම කිව්වේ යුක්රේන යුද්ධය තුන්වෙනි ලෝක යුද්ධයක් වෙන්න පුළුවන් කියලා. ඒක කියලා දෙපැත්තටම සාකච්ඡා කරන්න එන්න කියලා බල කළා. ඒත් මාස ගාණක් තිස්සේ වැඩක් වුණේ නැහැ.
රුසියාවට යුක්රේනයෙන් ඩ්‍රෝන් ප්‍රහාරයක් ආවා. ඒකෙන් රුසියානු යුද ගුවන් යානා ගොඩක් විනාශ වුණා. ඒක රුසියාවට ලොකු පාඩුවක්. දැන් පුටින් හිතනවා ඇති, මේ ඊශ්‍රායලයයි, ඉරානයයි අතර තියෙන ප්‍රශ්නේ තමන්ට වාසිදායක විදියට පාවිච්චි කරන්න කියලා.
“The Spectator” පත්තරේ කියනවා, මැද පෙරදිගේ ලොකු ගැටුමක් ආවොත්, ලෝක මාධ්‍යවල හැමෝගේම අවධානය එතෙන්ට යොමු වෙනවා කියලා. එතකොට මිනිස්සුන්ගේ අවධානයයි, දේශපාලඥයන්ගේ අවධානයයි ඔක්කොම එතෙන්ට යනවා.
ලෝක අර්බුදයක බය පෙන්නලා, තව ගොඩක් මිනිස්සු යුද්ධයට ගෙන්න ගන්නත්, යුද්ධය තවත් පුළුල් කරන්නත් පුළුවන්.
රුසියානු ජෙනරාල් අප්ටි ඇලවුඩිනොව්ත් ඔය අදහසේමයි. එයා ටෙලිග්‍රෑම් එකේ දාලා තිබුණා, දැන් මිලියනයක් විතර මිනිස්සු යුද්ධයට ගෙන්නගෙන සූදානම් කරන්න ඕනේ කියලා. “යුද්ධය දැනටමත් පටන් අරන්, ඒ කියන්නේ තුන්වෙනි ලෝක යුද්ධය” කියලා එයා කිව්වා.
රුසියාවේ ලොකු න්‍යෂ්ටික අවි ගබඩාව ගැන ලෝකෙට මතක් කරන්න ඕනේලු. එතකොට කිසිම රටක් රුසියාව එක්ක සෙල්ලම් කරන්න හිතන්නේ නැහැලු.
න්‍යෂ්ටික අවි පාවිච්චි නොකළත්, “යුක්රේනයේ ලෝක යුද්ධයක මූලික අංග එකට එකතු වෙනවා” කියලා “The Guardian” පත්තරේ කියනවා.
චීනය, උතුරු කොරියාව, ඉරානය මේ හැමෝම රුසියාවට උදව් කරනවා. යුද උපකරණවලින් හරි, මිනිස්සුන්ව යුද්ධයට යවලා හරි.
“Daily Mail” පත්තරේ කියනවා, දැනට රටවල් කීපයකට විතරක් සීමා වෙලා තියෙන මේ යුද්ධය මුළු යුරෝපයම ගිල ගනීවිද කියලා බයක් තියෙනවාලු.
රුසියාව නේටෝ සාමාජික රටකට පහර දුන්නොත්, නේටෝවටත් යුද්ධයට එන්න වෙනවා. එතකොට රුසියාවට තමන්ගේ යාළුවන්ටත් ගෝලීය යුද්ධයකට එන්න කියන්න පුළුවන්. “රුසියාව තත්ත්වය උග්‍ර කරන්න පුළුවන් කියලා බරපතල විශ්ලේෂකයෝ බය වෙනවා. ලෝකය කලින් වතාවල්වල වගේම නින්දෙන් ඇවිදගෙන ගිහින් ලොකු ගැටුමකට පැටලෙයිද කියලා බයයි” කියලා “The New Statesman” පත්තරේ කියනවා.
චීනය සහ තායිවානය
ගොඩක් කල් ඉඳන් කතා වුණේ චීනයයි, ඇමරිකාවයි අතර ප්‍රශ්නයක් ආවොත් ලෝක සාමයට ලොකු තර්ජනයක් වෙනවා කියලා. ඒකෙන් අනිත් රටවල් එක සුපිරි බලවතෙක් එක්ක එකතු වෙන්න සිද්ධ වෙනවා. “Straits Times” පත්තරේ කිව්වා, මේකෙන් ලෝකය “තුන්වෙනි ලෝක යුද්ධයක අද්දරට” තල්ලු වෙන්න පුළුවන් කියලා.
මෑතකදී අවධානය යොමු වුණේ ඇමරිකාවයි, චීනයයි අතර වෙළඳ යුද්ධය ගැන වුණාට, ගොඩක් අය හිතන්නේ අනාගතයේදී තායිවානය නිසා යුද්ධයක් ඇති වෙයි කියලා. චීනය තායිවානය තමන්ගේම කොටසක් විදියටයි සලකන්නේ. එයාලා තායිවානයට විරුද්ධව ටික ටික ආක්‍රමණශීලී වෙලා. තායිවානයේ පාලක පක්ෂය “භයානක බෙදුම්වාදීන්” කියලා චීනය කියනවා. ඒත් තායිවානයේ පාලක පක්ෂය ගිය අවුරුද්දේ නැවත බලයට ආවා. ඒ අතරේ ඇමරිකාව තායිවානයට මුදලින්, හමුදාවෙන්, කතාවෙන් උදව් කරනවා.
මෑත මාසවලදී, චීන හමුදාව (PLA) තායිවාන සමුද්‍ර සන්ධියේ හමුදා අභ්‍යාස කළා. BBC කියනවා, මේවා “අනාගතයේදී තායිපේ ආණ්ඩුව පෙරළා දමන්න කරන සැබෑ වටලෑමකට කරන පෙරහුරුවක්” වගේ කියලා.
“The Guardian” පත්තරේ කියනවා, මේ අවුරුද්දේ චීනය “ඕස්ට්‍රේලියාව, තායිවානය සහ වියට්නායමය අසල හමුදා අභ්‍යාස කළා” කියලා. ඒ වගේම “තායිවානයට මුහුදින් පහර දෙන්න පුළුවන්” අලුත් යාත්‍රා පරීක්ෂා කරලා තියෙනවා. තව වෙනත් රටක අන්තර්ජාලය අක්‍රිය කරන්න පුළුවන් ගැඹුරු මුහුදු කේබල් කටර් හඳුන්වා දීලා තියෙනවා. මෙහෙම දෙයක් තියෙනවා කියලා වෙන කිසිම රටක් පිළිගන්නේ නැහැලු.
ගොඩක් අය හිතන්නේ චීනය 2027 වෙද්දී තායිවානය ආක්‍රමණය කරන්න බලයි කියලා. “London’s The Standard” පත්තරේ රොබට් ෆොක්ස් කියනවා, ඒ අවුරුද්ද “මායාකාරී” අවුරුද්දක්ලු. මොකද ඒකට PLA හමුදාව පිහිටුවලා අවුරුදු සියයක් වෙනවලු. මේ සංවත්සරයත් එක්ක බීජිං ආණ්ඩුව ලොකු හමුදා මෙහෙයුමක් පටන් ගනීවි කියන අදහස වොෂින්ටන්වල “හිසරදයක්” වෙලා කියලා “Defense News” කියනවා.
ඇමරිකාවේ රිපබ්ලිකානු පක්ෂයේ හැමෝම වගේ ආරක්ෂා කරන්න කැමති මිත්‍රයා තායිවානයයි. චීනය දන්නවා තායිවානයට සම්පූර්ණයෙන් පහර දුන්නොත් “ඇමරිකාව එක්ක කෙලින්ම යුද්ධයක් ඇති වෙන්න පුළුවන්” කියලා.
දේශපාලඥයින්, හමුදා ප්‍රධානීන් සහ කර්මාන්ත නායකයින්ට “සම්පූර්ණ පරිමාණ ආක්‍රමණයක අවස්ථාව තවදුරටත් නොසලකා හරින්න බැහැ” කියලා “Daily Mail” පත්තරේ කියනවා. එහෙම වුණොත් තායිවානයේ ලොකුම ආරක්ෂකයා වන ඇමරිකාවට එයාලා වෙනුවෙන් සටන් කරන්න සිද්ධ වෙයි. ඒකෙන් “අප දන්නා ලෝකයේ මුල්ගල්ම හෙලවෙයි, තුන්වෙනි ලෝක යුද්ධයක් ඇති වෙන්නත් පුළුවන්.”
උතුරු කොරියාව
2019 ඉඳන් කිම් ජොන් උන් “තමන්ගේ න්‍යෂ්ටික සහ මිසයිල අවි ගබඩාව දියුණු කරන්න අවධානය යොමු කරලා තියෙනවා” කියලා “Sky News” කියනවා.
2024 මුලදී එයා කිව්වා, “යුද්ධයෙන් බෙදී ගිය රටවල් දෙක සාමකාමීව එකතු වෙනවා කියන අදහස” උතුරු කොරියාව අත්හැරලා දාලා කියලා. “The Associated Press” ඒක වාර්තා කළා. දකුණු කොරියාවත් ඊට පස්සේ “හමුදා ආතතීන් අඩු කරන්න තිබුණ 2018 ගිවිසුම” අවලංගු කළා. “The Independent” කියනවා, මේකෙන් පෙන්නන්නේ “මානසික යුද්ධය” සැබෑ උග්‍රවීමක් දක්වා උග්‍ර වෙලා කියලා.
දකුණු කොරියාව අප්‍රේල් මාසයේදී කිව්වා, එයාලගේ සොල්දාදුවන් උතුරු කොරියානු හමුදාවලට අනතුරු ඇඟවීමේ වෙඩි තැබීම් කළා කියලා. මේ හමුදාවලින් සමහරක් ආයුධ සන්නද්ධව දෙරටේ සීමාව තරණය කරලා තිබුණා.
කිංග්ස් කොලේජ් ලන්ඩනයේ ජාත්‍යන්තර සංවර්ධන කථිකාචාර්ය ආචාර්ය ෂෝන් කෙන්ජි ස්ටාර්ස් “Daily Mail” පත්තරේට කිව්වා, උතුරු කොරියාව දකුණු කොරියාව ආක්‍රමණය කරනවාට වඩා “වැඩි වශයෙන් සිදුවිය හැකි අවස්ථාව” වන්නේ චීනය උතුරු කොරියාවට පීඩනය යෙදීම හෝ දිරිගැන්වීමයි. ඒක කරන්නේ “ඇමරිකානු හමුදා එළවලා දාන්න”. එහෙම වුණොත් “ඇමරිකාවට එරෙහිව අලුත් පෙරමුණක් විවෘත වෙනවා. එතකොට චීනයට තායිවානය පහසුවෙන් ගන්න පුළුවන්.”
අප්‍රේල් මාසයේදී උතුරු කොරියාව එයාලා අලුතින් හඳුන්වා දුන්නු “චෝයි හ්යොන්-පන්තියේ” ටොන් 5,000ක යුධ නෞකාවක ආයුධ පද්ධතියේ පළමු පරීක්ෂණ වෙඩි තැබීම සිදු කළා. උතුරු කොරියානු නාවික හමුදාවට “මුහුදු ස්වෛරීභාවය සහ රටේ ආරක්ෂාව සඳහා න්‍යෂ්ටික අවි ගබඩාව වේගවත් කරන්න පුළුවන්” කියලා කිම් කියනවා කියලා රොයිටර්ස් වාර්තා කරනවා.
අලුත් නාවික විනාශකාරී යානයට න්‍යෂ්ටික හැකියාව ඇති බැලැස්ටික් මිසයිල දියත් කරන්න පුළුවන්ලු. ආරක්ෂක විශ්ලේෂක මයිකල් ක්ලාක් “Sky News” වෙත කිව්වා, මේකෙන් “ඔවුන්ගේ අභිලාෂයේ මට්ටම” පේනවා කියලා.
එක්සත් රාජධානිය, ඇමරිකාව, නේටෝව කොහෙද ඉන්නේ?
නේටෝ මහලේකම් මාක් රූටේ ජුනි මාසයේ ලන්ඩනයේ චැතම් හවුස්හිදී කිව්වා, “රුසියාවට අවුරුදු පහක් ඇතුළත නේටෝවට එරෙහිව හමුදා බලය පාවිච්චි කරන්න සූදානම් වෙන්න පුළුවන්” කියලා. රූටේ නේටෝ රටවලට මතක් කළා “සාමය ආරක්ෂා කරගන්න නම්, අපි යුද්ධයට සූදානම් වෙන්න ඕනේ” කියලා. නේටෝවේ ආරක්ෂක වියදම් වැඩි කරන්නත් එයාලා බලාපොරොත්තු වෙනවා. “උණ්ඩ සම්බන්ධයෙන් ගත්තාම, රුසියාව මාස තුනකින් නිෂ්පාදනය කරන ප්‍රමාණය, මුළු නේටෝවම අවුරුද්දකින් නිෂ්පාදනය කරන ප්‍රමාණයට සමානයි” රූටේ කිව්වා. රුසියාවේ මේ නිෂ්පාදනවලින් ගොඩක්ම යුක්රේනයට එරෙහිව පාවිච්චි කරනවා. යුද්ධය නැවැත්තුවාම තමයි රුසියාවට ලොකු ආයුධ තොග එකතු කරන්න පුළුවන් වෙන්නේ. ඉතින් රුසියාව, චීනය, ඉරානය සහ උතුරු කොරියාව එකතු වීමෙන් නේටෝ රටවලට තර්ජනයක් තිබුණත්, යුක්රේන යුද්ධය දිගටම යන එකෙන් එයාලට රුසියාවෙන් කෙලින්ම එන තර්ජනයෙන් ආරක්ෂා වෙන්න පුළුවන්.
“The Wargame” කියලා අලුත් පොඩ්කාස්ට් එකක් තියෙනවා. ඒකෙන් හිතනවා රුසියාවයි, එක්සත් රාජධානියයි අතර යුද්ධයක් කොහොම වෙයිද කියලා. බ්‍රිතාන්‍යයේ හිටපු දේශපාලඥයෝ ගණනාවක් මේකට එකතු වෙලා, ප්‍රබන්ධ බංකරයක ඉඳන් තත්ත්වය කළමනාකරණය කරන හැටි අනුකරණය කරනවා. ඇත්තටම රුසියාවෙන් එන විය හැකි තර්ජනය “සම්පූර්ණ පරිමාණ ආක්‍රමණයක්” නොවෙයිලු. ඒත් “නේටෝව බෙදන, ඒ අනුව එය අපකීර්තියට පත් කරන” “අනපැහැදිලි සහ සංකීර්ණ පරීක්ෂණයක්” වෙන්න පුළුවන් කියලා “The Times” පත්තරේ එඩ්වඩ් ලූකස් කිව්වා. රුසියාවේ අලුත් සුපර්සොනික් මිසයිල මොස්කව් ඉඳන් යුරෝපයේ ඕනෑම තැනකට ළඟා වෙන්න පුළුවන් නිසා, අපි හැමෝම දැන් “නැගෙනහිර කලාපයේ” ඉන්නේ.
අවුරුදු 50කට වැඩි කාලයක් තිස්සේ ඇමරිකාවේ න්‍යෂ්ටික ආරක්ෂාව ලෝකෙට තර්ජන අඩු කරන්න උදව් වුණා. ඒත් දැන් ඒ ස්ථාවරත්වය දුර්වල වෙලා වගේ. ඇමරිකාවේ මිත්‍ර රටවල් දැක්කා ට්‍රම්ප් ජනාධිපති යුක්රේනයට තිබුණ හමුදා සහය නවත්තනවා. ඒ නිසා එයාලා තමන්ගේ ආරක්ෂක සම්පත් වැඩි කරන්න පටන් අරන්. දකුණු කොරියාව “තමන්ගේම න්‍යෂ්ටික අවි” හදන්නත් හිතනවා. ජපානයයි, තායිවානයයිත් ඒ පාරේ යන්න පුළුවන් කියලා “The New York Times” පත්තරේ W.J. හෙන්නිගන් කිව්වා. එක්සත් රාජධානිය තමන්ගේ මිසයිල පද්ධතිවලට ඇමරිකාවේ තාක්ෂණය මත රඳා පවතිනවා. ඒත් ප්‍රංශයට හැමදාම තමන්ගේම න්‍යෂ්ටික අවි තිබුණා. ඇමරිකාව ටික ටික හමුදා පැවැත්ම අඩු කරන යුරෝපයේ ඉඳන් ආසියාවටයි, මැද පෙරදිගටයි රටවල් න්‍යෂ්ටික අවි ගබඩා කරගන්න පටන් ගත්තොත්, ලොකු ලෝක යුද්ධයක අවස්ථාව වැඩි වෙනවා. එතකොට ඒක නවත්වන්න ඇමරිකාවේ බලයත් අඩු වෙයි.
