1948ට පෙර, මේ රටේ බලය තිබ්බේ ඉංග්‍රීසීන්ට. අපේ රට 1815 දී බ්‍රිතාන්‍යයනුන්ට යටත් වුණා. ඔවුන්ගේ නීති, ඔවුන්ගේ රාජ්‍ය පද්ධතිය—අපිට තියෙන්නෙ ඒකට යටත් වෙලා ජීවත් වීමක්.
ඊට කලින්, අපේ රටේ සිංහල රාජවංශය බලය පාලනය කරලා. 1505 වසරේදී පෘතුගීසීන් ලංකාවට ආවා. ඔවුන්ට පස්සේ ලන්දේසීන් ආවා. ඒත් අවසානයේ, 1815දී මහනුවර රාජධානියද ඉංග්‍රීසීන්ට යටත් වුණා. ඔවුන් ලංකාවේ සියලු බලය අල්ලගෙනම ඉඳලා, අපිට කිසිම තීරණයක් ගන්න බැරිවුණා.
ශ්‍රී ලංකාවේ (එකාලේ “සිලෝන්”) මිනිසුන් ඒ වගේ ඉංග්‍රීසීන් යටතේ ඉන්න එකට කැමති වුණේ නෑ. 1900න් පස්සේ අපේ රටේ බොහෝ දෙනාට හිතුනා “අපිට අපේම රටක්, අපේම නීති, අපේම ආණ්ඩුවක් තිබිය යුතුයි” කියලා. ඒ විශේෂයෙන්ම දේශපාලකයන්ටයි, ගුරුවරුන්ටයි, ව්‍යාපාරිකයින්ටයි.
1919 දී ශ්‍රී ලංකා ජාතික කොන්ග්‍රසය (Ceylon National Congress) පිහිටුවලා ඉංග්‍රීසීන්ගෙන් නිදහස ඉල්ලන වැඩක් ඇරබුනා. ඒත් ඉංග්‍රීසීන් ඉතාම නපුරු ක්‍රම වලට ඒක නවත්තන්න උත්සාහ කළා.
දොන් ස්ටීෆන් සේනානායක, ඇන් පන්චනාදන්, සෝලමන් බන්ඩාරනායක වගේ ලොකු දේශපාලකයන් නිදහස ගැන කතා කළා. ඒත් නිදහස නිකන්ම ලැබුණේ නෑ. මහජනයා එක්වුණා, උද්ඝෝෂණ කළා, ලියුම් ලියලා ඉල්ලීම් කළා.
1931දී ඩොන්මෝර් වාර්තාව අනුව ශ්‍රී ලංකාවට සංවර්ධිත ආණ්ඩුක්‍රමයක් (Donoughmore Constitution) ලැබුණා. ඒ වාසියෙන් ජනතාවට මුල්වරට මැතිවරණ හරහා නියෝජිතයෝ තෝරාගැනීමට ඉඩ ලැබුණා. එහෙම වුණාටම, අපිට සම්පූර්ණ නිදහස ලැබුනේ 1948දී.
අවසානයේ, 1948 පෙබරවාරි 4 වැනිදා, ශ්‍රී ලංකාවට නිදහස ලැබුණා. ඒ කියන්නේ, අපේම ආණ්ඩුවක්, අපේම නීති ගෙන යන්නට අවසර ලැබුණා. දොන් ස්ටීෆන් සේනානායක අපේ මුල්ම අග්‍රාමාත්‍ය වුණා. එදා ඉඳලා අපි වාර්ෂිකව පෙබරවාරි 4 නිදහස් දින ලෙස සැමරීම ආරම්භ කළා.
එවකට අපිට ප්‍රජාතාන්ත්‍රික රාජ්‍ය පාලන ක්‍රමයක් තිබුණත්, රජ්‍ය ප්‍රධානියා (Head of State) විදියට බ්‍රිතාන්‍ය රැජිණට බලය තිබුණා. ඒ නිසා 1972 දී ශ්‍රී ලංකාව ජනරජයක් (Republic) බවට පත් කළා. එයින් පසු , සිරිමාවෝ බන්ඩාරනායක, ජේ. ආර්. ජයවර්ධන වැනි දේශපාලකයන්ගේ මූලිකත්වයෙන් රටේ නව පාලන ක්‍රම ආරම්භ වුණා.
නිදහස ලැබුණා කියලා කිසිම දෙයක් අවසන් වුණේ නෑ. ඒකේ තව ලොකු වගකීමක් තිබුණා. රටේ ආර්ථිකය, අධ්‍යාපනය, ව්‍යාපාර— හැම එකකටම අවශ්‍ය වුණේ හොඳ පාලනයක්. ඒ වගේම, සියලුම ජාතීන්ට එකට එකතු වෙලා රටක් ගොඩනැගීම වැදගත් වුණා. ඒ වැඩේ, අදටත් අපි කරගෙන යනවා.
දැනටත් අපේ රටේ අභියෝග බොහොමයි. දේශපාලන අස්ථාවරත්වය, ආර්ථික ගැටලු, ජාතිවාදය, අධ්‍යාපන හා රැකියා ප්‍රශ්න—මේ සියල්ලටම විසඳුම් හොයන්න ඔනා. නිදහස කියන්නේ පාලනයෙන් පමණක් නෙමෙයි. ජීවිතේ හැම දේටම නිදහස තිබිය යුතුයි. අද අපි බලන්න ඔනා—අපිට අපේ අදහස් හොඳටම කියන්න පුළුවන්ද? අධ්‍යාපනය, රැකියාව, ජීවිත ගැටලු විසඳගන්න නිදහස තිබෙනවද? මෙවැනි ප්‍රශ්න අහලා බලන්නම ඕන.
1948 පෙබරවාරි 4 අපේ ගැටලු සියල්ලම විසඳාගෙන තිබුනේ නෑ. ඒත් ඒ දිනය අපේ ඉතිහාසය වෙනස් කළා. නිදහස ලැබුණා. ඒ නිදහස හොඳින් භාවිතා කරන්නෙ කොහොමද කියලා අද අපේ වගකීමක් තියනවා. නිදහස කියන්නෙ ලැබෙන එක නෙමෙයි, ඒක ආරක්ෂා කරගන්න එකයි.
පෙබරවාරි 4 එනකොට හැමෝම කියනවා, “අපි නිදහස් රටක ඉන්නේ” කියලා. ඒත් සැබෑවටම, අපිට ඒ නිදහස ඇත්තටම තියෙනවද? අපේ ජීවිතේ හැමදේටම සැබෑ නිදහස තියෙනවද? කවුරුත් හිතන්න ඕනේ මේ ගැන.
අපිට සැබෑ නිදහස තියෙනව කියන්න නම්, මේ දේවල් හිතන්න ඕනේ:
✔️ කැමති විදිහට ජීවත් වෙන්න පුළුවන්ද?
✔️ අපේ අදහස් කියන්න, ලියන්න, ව්‍යාපාරයක් කරන්න, රැකියාවක් ගන්න පුළුවන්ද?
✔️ අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍ය, ආරක්ෂාව—හැමෝටම සමානද?
✔️ බියක් නැතුව, යටපත් නොවී, නිදහසේ ජීවත්වෙන්න පුළුවන්ද?
මෙම දේවල් නැත්නම්, අපිට සෙරමෝනියල් (ceremonial) නිදහසක් තිබුනත්, සැබෑ නිදහස නැහැ!
කවුරු හරි අපිට නිදහස දෙයි කියලා හිටියොත්, අපිට නිදහස අහිමි වෙන්නත් පුළුවන්.
👉 දේශපාලකයන්ට පමණක් පිහිටෙලා හිතලා වාසියක් නෑ.
👉 අපිමත් අපේ වගකීම දැනගෙන, අපේ නිදහස ආරක්ෂා කරගන්න ඕනේ.
ඔයාට අවස්ථාව නැත්තම්, ඒ ගැන කතා කරන්න. අනිත් අයගේ නිදහසට ගරු කරන්න. වැරදි දේවල්ට එරෙහිව එකට නැගිටින්න.
1948දී අපිට රටක් හැදෙන්න අවස්ථාව ලැබුණා. එයාලා කරපු වැඩේ ඉවරයි. දැන් අපේ වැඩේ.
සැබෑ නිදහස කියන්නේ දවසක් සැමරීම නෙමෙයි.
ඒ කියන්නේ හැමෝටම සමානව ජීවත්විය හැකි රටක් හදන එක.
එකට අපි හැමෝම එක්වෙමු. ❤️